سخنان شنیدنی مدیر عامل شرکت کشت و صنعت روژین تاک در نشست یک تجربه:
کد بانو ها و خانم های خانه کارشناسان کیفیت و تضمین کننده فروش ما هستند
تازه ها
جنگ اوکراین پیامد های بسیاری دارد و عادی شدن شرایط در این منطقه ممکن است، سال ها طول بکشد. ايران مي توانـد از جنگ اوکراین بـه تقويـت هژموني خود درغرب آسیا همزمان با تضعيف هژموني امريكا در ايـن منطقـه اقـدام كند.
نویسنده: مهدی شیرمحمدی
چکیده:
از 24 فوریه (5 اسفند 1400) که جنگ اوکراین آغاز شد، تقابل روسیه و آمریکا در اوکراین ، منجر به افزایش اهمیت استراتژیک ایران شده است. نزدیکی مواضع تهران ـ مسکو و منافع مشترک آنها منجر به همکاری بیشتر دو کشور با یکدیگر شده است . جنگ اوکراین پیامد های بسیاری دارد و عادی شدن شرایط در این منطقه ممکن است، سال ها طول بکشد. ايران مي توانـد از جنگ اوکراین بـه تقويـت هژموني خود درغرب آسیا همزمان با تضعيف هژموني امريكا در ايـن منطقـه اقـدام كند. سؤال اصلي مقاله اين است كه فواید اصلی منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و.. ايران در جنگ روسیه و اوکراین کدام اند؟ روش این مقاله از لحاظ ماهیت داده ها،کیفی و از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها توصیفی-تحلیلی است. این پژوهش از نظرجمع آوری داده ها میدانی مبتنی بر مصاحبه با 151خبرگان و استفاده گسترده از مطالعات کتابخانه ای میباشد. با روش طبقه ای –تصادفی ساده و با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفته است. یافته ها و نتیجه گیری بیانگر آن است که از فرصتهای به‌وجود آمده ناشی از رویارویی موازنه قوا روسیه و آمریکا در بحران جنگ اوکراین، ایران می توانددر راستای توسعه صادرات و واردات کشور و تقویت هژمونی قدرت خودبه عنوان بازیگر فعال در عرصه منطقه و جهان بهره‌مند شود.رسانه ملی نیز باساخت برنامه های تلویزیونی و رادیویی به تقويـت هژموني ایران در عرصه منطقه و جهان ارتباط شایسته با سازمان ها و نهادهاي بین المللی اقتصادي به تقویت آن بپردازد.
واژگان کلیدی: اوکراین، روسیه، جنگ اوکراین، ناتو، امریکا، ایران
مقدمه:
مطالعه حاضر در خصوص بحران اوکراین جدیترین تنش در روابط مسکو و غرب وآمریکا بعد از جنگ سرد و بررسی فرصت های ایجاد شده جنگ اوکراین برای منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و ...ایران می باشد.بعد از استقلال اوکراین در سال 1991، سیاست خارجی کیاف همواره میان غرب و جمهوری فدراتیو روسیه در نوسان بوده است. دولتمردان اوکراینی هیچگاه نتوانسته اند در روابط خارجی به تعادلی پایدار برسند تا از حساسیتهای روسیه و کشورهای غربی نسبت به کشور خود بکاهند. )نسرین دخت ،1385:23 (. یکی از مهمترین دلایل عدم تعادل مذکور ترکیب جمعیتی اوکراین است. زیرا به لحاظ ویژگیهای جمعیتی و زبانی، اوکراین به دو دسته تقسیم شده است: یک دسته ساکنان بخشهای شرقی و جنوبی اوکراین از جمله شبه جزیرةکریمه و شهر سواستوپل است که اکثراً روس زبان و بیشتر ارتدوکس میباشند .این گروه سخت طرفدار روسیه اند. دسته دیگر، ساکنان بخشهای غربی اوکراین اند که بیشتر کاتولیک و طرفدار نزدیکی روابط با غرب میباشند. وجود این دوگانگی جمعیتی سبب میشود تا هریک از این دو طیف گرایش به روسیه یا اروپای غربی را برطرف کننده مشکلات خود بدانند؛ به علاوه قرابت جغرافیایی اوکراین با قدرتهای بزرگ این سرزمین را به یکی از مهمترین کانونهای اصطکاک قدرتها (به سرکردگی روسیه و آمریکا) تبدیل کرده است.( نونژاد،111:1400)کشور اوکراین با توجه به موقعیت خاص ژئوپلیتیکی که دارد در سیاست خارجی روسیه و آمریکا از جایگاه مهمی برخوردار است، به طوری که پس از استقلال اوکراین، سیاستمداران کاخ کرملین، این جمهوری را ملتی مستقل از روسها نمی پنداشتند. ایالات متحده آمریکا نیز با هدف برقراری هژمونی خود در صدد غربی سازی اوکراین و مقابله با نفوذ سنتی روسیه در این کشور است. با این وجود، بحران سال 2014 در اوکراین ابتدا یک مسأله داخلی بود، اما باتوجه به موقعیت راهبردی این کشور و بازی ژئوپلتیک قدرتهای جهانی، تبدیل به یک چالش بین المللی شد .(همان).در این میان کشورهایی همانند ایران که در روابط میان روسیه و غرب جایگاه مهمی دارند خواه ناخواه تحت تأثیر این رقابتها قرار می گیرند. منافع کشورهایی که عمده رفتارهای آنها بازخورد بین المللی دارد تحت تأثیر بحرانهای دامنه داری مانند اوکراین قرار خواهد گرفت. هدف مقاله حاضر،ايران مي توانـد از جنگ اوکراین بـه تقويـت هژموني خود درغرب آسیا همزمان با تضعيف هژموني امريكا در ايـن منطقـه اقـدام كند.سؤال اصلي مقاله اين است كه فواید اصلی منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و .. ايران در جنگ روسیه واوکراین کدام اند؟ فرضیه تحقیق این است که منافع ملی ايـران تحـت تـأثير و بـا اسـتفاده از شـرايط جنگ روسیه واوکراین ايجادشده در ساختار نظام بين الملل تضعيف هژموني جهاني امريكـا و ايجـاد يـك فرصت ، با اتخاذ سياست مناسب و فعال به دنبـال مقابله با هژموني گرايي امريكا در سطح جهاني ومنطقه در نتيجه توسعه صادرات و واردات کشور و تقویت هژمونی قدرت خودبه عنوان بازیگر فعال در عرصه منطقه و جهان بهره‌مند شود.
پیشینه تحقیق:
در خصوص رویارویی موازنه قوا روسیه و آمریکادر اوکراین مقالاتی نوشته شده است که به مهمترین آنها اشاره میشود:
-محمد نونژاد و مرتضی کریمی در مقاله (تقابل روسیه و آمریکا در اوکراین و ﺗﺄثیر آن بر منافع ملی ایران)،(1396) به موضوع ریشه های بحران 2014 اوکراین چیست؟ و تقابل روسیه و آمریکا در بحران اوکراین پرداخته است.نویسنده نتیجه گرفته است: بحران اوکراین میتواند باعث برجسته شدن جایگاه ایران به عنوان یک تولیدکننده انرژی شود و ایران را به عنوان آلترناتیو روسیه در تأمین انرژی کشورهای اروپائی مطرح نماید. بر خلاف روسیه، ایران دارای اختلافات ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک با اروپا و مخصوصاً کشورهای اروپایی شرقی نیست. براین مبنا تهران میتواند به عنوان یک شریک بلند مدت اقتصادی در نظر گرفته شود. فرصتهای فوق از دریچه بحران اوکراین پیشروی ایران قرار گرفته است و یا حداقل از حالت بالقوه خارج و به وضعیت عملیاتی نزدیکتر شده است.
-الهه كولايي و محمد صداقت در مقاله بحران اوكراين و آيين نظامي روسيه،(1395) به موضوع تلاش غرب براي نفوذ در اوكراين در قالبهاي سياسي، اقتصادي و امنيتي – نظامي و ادغام اين كشور در ساختارهاي غربي سبب افزايش احساس تهديد و ناامني در روسيه و به كارگيري رويكرد تهاجمي در رهنامة نظامي آن كشور پرداخته است.نویسنده نتیجه گرفته است: گسترش روابـط روسـيه بـا قـدرتهـاي نوظهـور در قالـب سازمانهايي چون شـانگهاي و بـريكس و نيـز فعـالشـدن سياسـت خـارجي ايـن كـشور در خاورميانه و همكاري با كشورهايي مانند ايران، سوريه، عراق و مصر، اين پيام را براي ايـالات متحده دارد كه روسيه ضمن مخالفت با يكجانبه گريهاي آن با جديت به دنبال تحقق ايدة نظام چندقطبي و به دست آوردن جايگاه شايسته در مناسبات بين المللي است. آمريكا نيز با توجـه بـه چرخش اولويت سياست خارجي اش به سوي پاسيفيك و مهارچين، ترجيح مي دهد كـه كمتـر به جدال مستقيم با كرملين وارد شود و اين بحران را از راه اتحادية اروپا مديريت كند. پیشینه پژوهش نشان می دهد که بررسی مسئله تقابل روسیه و آمریکا در بحران اوکراین در مقالات یاد شده به صورت تک متغیره انجام شده است و تبیین این موضع در چارچوب منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و ..ایران به همراه ارائه پیشنهادهای کاربردی و راهبردهای رسانه ای نوآوری این مقاله محسوب می شود. مبانی نظری: رئالیسم تهاجمی مرشایمر به عنوان برجسته ترین نظریه پرداز رئالیسم تهاجمی معتقد است که نوواقعگرایی تهاجمی بر پنج مفروض استوار است که علت و انگیزه کشورها برای بیشینه سازی قدرت درنظام بین الملل آنارشیک را توضیح میدهد. نخست، کشورها، به ویژه قدرتهای بزرگ ،بازیگران اصلی و عمده در سیاست جهان هستند که در یک نظام آنارشیک اقدام میکنند. دوم، همه کشورها از میزانی از توانایی نظامی تهاجمی برخوردارند. بنابراین، هر کشوری قادر است تا به همسایگانش ضربه و خسارت وارد سازد. البته تواناییهای کشورهای مختلف با هم تفاوت داشته و در طول زمان تغییر میکند. سوم، کشورها هرگز نمیتوانند از نیات کشورهای دیگر مطمئن باشند. چون برخلاف تواناییهای نظامی، نیت کشورها که در اذهان تصمیم گیرندگان آنهاست را نمیتوان به صورت تجربی وارسی کرد. حتی اگر بتوان به نیت کشورها در زمان حال پی برد، تشخیص و درک نیت آینده آنها غیرممکن است. از اینرو ،سیاستگذاران هرگز نمیتوانند مطمئن باشند که آیا با یک کشور طرفدار وضع موجود یا تجدیدنظرطلب مواجهند. چهارم، هدف اصلی کشورها بقاست. کشورها میتوانند اهداف دیگری مانند رفاه و حفظ حقوق بشر را پیگیری نمایند، اما پیگیری و تأمین این اهداف در صورت حیات و بقا امکان دارد. پنجم، کشورها کنشگران عاقل هستند؛ یعنی آنها قادر به اتخاذ راهبردهای درستی هستند که چشم انداز و امید بقای آنان را بیشینه می سازد. این امر بدان معنا نیست که کشورها دچار سوءمحاسبه نمیشوند. چون کشورها در جهان پیچیده با اطلاعات ناقص عمل می کنند، از اینرو، بعضی از مواقع اشتباهات بزرگی مرتکب می شوند) Mearsheimer[2], 2018: 30-31 (. مجموع این پنج مفروض شرایطی را به وجود می آورد که کشورها نه تنها دغدغه موازنه قوا و حفظ قدرت دارند بلکه انگیزه قوی و شدیدی را برای بیشینه سازی قدرت فراهم میسازد .چون کشورها از یکدیگر هراس دارند، برای تأمین امنیت شان تنها بایست به خود اتکا کنند و بهترین راهبرد برای تأمین و تضمین بقا بیشینه سازی قدرت نسبی است. از اینرو، برخلاف نوواقعگرایان تدافعی که استدلال می کنند کشورها تنها در پی کسب میزان مقتضی از قدرت هستند (1989 Van Evera[3], 2017; Glaser[4], 2019; Waltz[5],). نوواقعگرایان تهاجمی بر این باورند که تأمین امنیت مستلزم کسب و بیشینه سازی قدرت نسبی تا حد امکان است(Labs[6], 1997: 37). در نتیجه، آنان دوام و پایداری نظم و موازنه قوای موجود را زیر سئوال برده و استدلال می کنند که کشورها هرگز از قدرت خود راضی نیستند و نهایتًاً درصدد هژمونی برای تأمین و تضمین امنیتشان هستند. هدف نهایی هژمون شدن و ماندن در نظام بین الملل آنارشیک است. حتی کشور هژمون نیز هنوز کاملاً راضی نبوده و درصدد است تا از ظهور رقبای همطراز خود جلوگیری نماید (42 –Mearsheimer, 2018: 21). رقابت روسیه و آمریکا در اوکراین در این چهارچوب قابل تحلیل است. همچنین با توجه به نگاه ساختاری رئالیسم تهاجمی منافع سایر کشورها از جمله ایران تحت تأثیر این بحران قرار خواهد گرفت. روش شناسی تحقیق این پژوهش حاضر از لحاظ ماهیت داده ها،کیفی و از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها توصیفی-تحلیلی است. حجم جامعه آماری پژوهش 100نفراز نخبگان و صاحبنظران فعال حوزه های اقتصادی،سیاسی،رسانه ای و حقوقی در سال 1401 بود. این پژوهش از نظرجمع آوری داده ها میدانی مبتنی بر مصاحبه با خبرگان و استفاده گسترده از مطالعات کتابخانه ای می باشد.با روش طبقه ای –تصادفی ساده و با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ با استفاده از نرم افزارspss داده ها مورد سنجش قرار گرفته است.روایی پرسشنامه محقق ساخته به تایید صاحبنظران این حوزه رسیده و مورد تایید قرار گرفته است. مدل تحلیلی تحقیق مدل تحلیلی تحقیق در اصطلاح به یکی از مراحل انجام تحقیق تبیینی گفته می شود که در این مرحله رابطه میان متغیرهای مستقل و وابسته بررسی و ترسیم می شود .مدل تحلیلی، الگویی مفهومی و بنیادین است که تمام تحقیق روی آن بنا نهاده می شود و از طریق آن پژوهشگر بین عواملی که در ایجاد مسئله تحقیق مهم هستند ارتباط برقرار و فرضیه های قابل آزمون خود را ایجاد میکند . بر این اساس می توان مدل تحلیلی ارتباط هر یک از سه بعد الزامات حوزه سیاست خارجی، حوزه اقتصادی و حوزه بخش سازمان های عمل کننده با دیپلماسی اقتصادی را این گونه ترسیم کرد:| درصد | فراوانی | نوع شغل |
| 34 | 51 | محقق، پژوهشگر و خبره |
| 12 | 18 | اعضای هیئت علمی دانشگاه ها |
| 18 | 27 | کارشناسان و مدیران اجرایی حوزه خارجی |
| 23 | 35 | کارشناسان حوزه رسانه ای |
| 13 | 20 | فعالان بخش اقتصادی |
| 100,00 | 151 | کل |
| بیشینه | کمینه | دامنه تغییرات | واریانس | انحراف معیار | مد | میانه | میانگین | تعداد | |
| 5،000 | 1.600 | 3.400 | 0.290 | 0.538 | 4،151 | 4،151 | 4،006 | 151 | حوزه اقتصادی |
| 5،000 | 1،400 | 3،600 | 0،436 | 0،660 | 3،40 | 3،600 | 3،55 | 151 | حوزه سیاست خارجی |
| 5،000 | 1،500 | 3،500 | 0،345 | 0،552 | 3،600 | 3،554 | 3،558 | 151 | حوزه کارشناسان رسانه |
| 5،000 | 1،000 | 4،000 | 0،311 | 0،557 | 4،000 | 3،800 | 3،79 | 151 | حوزه سازمان های عمل کننده |
| حوزه بخش خصوصی | حوزه دیپلماسی رسانه ای | حوزه سیاست خارجی | حوزه اقتصادی | |
| 151 | 151 | 151 | 151 | N |
| 3،792 | 3،465 | 3،550 | 4،006 | میانگین |
| 0،557 | 0،586 | 0،660 | 0،538 | انحراف معیار |
| 1،566 | 1،367 | 1،167 | 2،695 | کولموگروف ـ اسمیرنوف |
| 0،567 | 0،089 | 0،077 | 0،289 | معناداری |
| مقادیر آزمون | مسیر مورد مطالعه در مدل | ||
| نتیجه | t-value | ضریب مسیر | |
| پذیرش | 41.8 | 41.8 | حوزه اقتصادی منافع ملی ایران در جنگ اوکراین |
| پذیرش | 31،7 | 41،4 | حوزه سیاست خارجی منافع ملی ایران در جنگ اوکراین |
| پذیرش | 31.9 | 41.22 | حوزه دیپلماسی رسانه ای منافع ملی ایران در جنگ اوکراین |
| پذیرش | 41،9 | 4134 | حوزه سازمان های عمل کننده منافع ملی ایران در جنگ اوکراین |
فرصت های جنگ اوکراین برای منافع ملی ایران
ایران با توجه به روابط سیاسی نزدیک با روسیه، همزمانی این جنگ با مذاکرات برجام، موقعیت خاص جغرافیایی و البته تاثیرپذیری از بازارهای جهانی کالاهای اساسی، در معرض پیامدهای منفی این بحران جهانی قرار دارد. نیاز بازار روسیه به تامین کالاهایی از قبیل: ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻏﺬاﯾﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻮﺷﺖ، ﻣﯿﻮه و صیفی جات،مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از این مواد، محصولات دارویی، شیشه و مصنوعات شیشه ای، نمک، گوگرد، خاک و سنگ و گچ، آهک و سیمان، الیاف سنتتیك یا مصنوعی غیر یکسره، شیر و محصولات لبنی - تخم پرندگان – عسل، وسائط نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط برای داخل فرصت تجاری مناسبی است که روسیه حتما بخش عمده ای از آن را از طریق ایران تامین خواهد کرد؛ چرا که واکنش های ترکیه به عنوان عضوی از ناتو علیه آن، این بار هم دست تجار ترک از بازار روس ها را کوتاه خواهد کرد. ( فرهودی زرنق،12:1400).همچنین افزایش قیمت نفت باعث افزایش درآمدهاي دلاري کشور و تقویت قدرت چانه زنی ایران به عنوان یک صادرکننده نفت در بازارهاي جهانی و مناسبات اقتصاد سیاسی بین المللی خواهد شد. همچنین حدود 10 درصد گاز جهان توسط دو کشور ایران و قطر تامین میشود و افزایش ریسک روسیه برای جهان میتواند فرصتی بزرگ پیش روی تهران و دوحه قرار دهد. از 24 فوریه(5 اسفند 1400) که جنگ اوکراین آغاز شد اروپا و آمریکا و البته قدرتهای بزرگ آسیایی مثل ژاپن و کره جنوبی شدیدترین تحریم‌ها را علیه روسیه با هدف متوقف کردن ماشین جنگی این کشور در اوکراین وضع کردند اما خیلی زود تحریم‌ها کمانه کرد و به جای روسیه این غول‌های بزرگ اقتصاد جهانی بودند که کمرشان زیر بار بحران اقتصادی ناشی از این جنگ در حال خمیده شدن است. آمریکا و اروپا در حال تجربه تورمی هستند که در 40 سال گذشته بی‌سابقه بوده است.بعد از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، نظم جدیدی بر بازار نفت حاکم شد، بدین صورت که صادرات نفت روسیه از اروپا و آمریکا به سمت بازارهای شرق آسیا شامل هند و چین تغییر مسیر داد و این موضوع تغییر آرایش کشورهای عرضه‌کننده نفت در بازارهای مقصد شد.یکی از کشورهایی که میتواند وضعیت نفت در جهان را در کوتاه‌مدت کنترل کند، ایران است. عرضه چند ده میلیون بشکه نفت موجود در کشتی‌های ایرانی در بازار جهانی نفت میتواند کمی التهابات را کاهش دهد. عقب نشینی های اخیر روسیه از برخی مناطق اشغال شده حکایت از آن دارد که مسکو اکنون به دنبال یک پوست اندازی جدی در سطح میدانی است. بنابراین، بهترین زمان برای امتیازگیری ایران از غرب و شرق است. در واقع غرب میتواند با احیای برجام ، نفت بیشتری در بازار عرضه کند و اهرم قدرت روسیه را لرزان کند.همچنین صنعت پتروشیمی روسیه با فروش حدود ۴۰ میلیارد دلار مواد شیمیایی و پتروشیمی دارای جایگاه نهم جهان است. این کشور با ۱۰ میلیارد دلار واردات ششمین واردکننده بزرگ از اتحادیه اروپا و با ۶.۵ میلیارد دلار صادرات، هفتمین صادرکننده بزرگ مواد شیمیایی و پتروشیمی به اتحادیه اروپا است.این وابستگی گسترده متقابل باعث شده است تا امنیت عرضه و تقاضای محصولات پتروشیمی در بازار جهانی نیز تحت تأثیر قرار گیرد. بنابراین، برخی از تولیدکنندگان مواد شیمیایی ممکن است توقف تولید یا برای ادامه تولید تقبل هزینه‌های اضافی انرژی را مد نظر قرار دهند و یا اینکه مجبور شوند تا خوراک مورد نیاز صنایع تکمیلی خود را از دیگر کشورها از جمله ایران تأمین کنند. نتیجه گیری هدف از تحقبق حاضر، این موضوع می باشد که ايران مي توانـد از جنگ اوکراین بـه تقويـت هژموني خود درغرب آسیا همزمان با تضعيف هژموني امريكا در ايـن منطقـه اقـدام كند. درپاسخ سوال اصلی تحقیق مبنی بر اینکه فواید اصلی منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و ...ايران در جنگ روسیه و اوکراین کدام اند؟ با نتایج بدست آمده فرضیه تحقیق به اثبات رسیده است.نتایج نشان می دهد منافع سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و ...ایران در جنگ روسیه و اوکراین با اتخاذ سياست مناسب و فعال می تواند به دنبـال مقابله با هژموني گرايي امريكا در سطح جهاني ومنطقه در نتيجه توسعه صادرات و واردات کشور و تقویت هژمونی قدرت خودبه عنوان بازیگر فعال در عرصه منطقه و جهان بهره مند شود.سایر نتایج بدست آمده از نظرسنجی تحقیق عبارتند از: 1- دیپلماسی اقتصادی یکی از مهم ترین ابزار دولت ها برای پیشبرد اهداف بلندمدت رشد و توسعه اقتصادی است. در شرایط کنونی منطقه و جهان،دولتها برای دستیابی به موقعیت بهتر، نیازمندبهره گیری مناسب از فن دیپلماسی برای افزایش فرصتها در زمینه جذب سرمایه های خارجی، انتقال تکنولوژی، صدور خدمات، گسترش تجارت خارجی و برقراری روابط پایدار با سایر کشورها هستند. دیپلماسی اقتصادی عمدتاً در قالب استراتژی افزایش صادرات مورد توجه قرار میگیرد؛ در بحران جنگ اوکراین با نزدیکی اوکراین به کشورهای بلوک غرب و گسترش مرز های ناتو به نزدیکی مرزهای روسیه، پوتین دستور به حمله نظامی علیه اوکراین برای نابودی توان نظامی این کشور را صادر کرد. این دستور منجر به برهم خوردن معادلات در شرق اروپا شد به طوری که به نظر می رسد بازگشت به شرایط عادی سال ها زمان ببرد. وقوع جنگ اوکراین منجر به ایجاد فرصت هایی برای ایران شده است. 2- در این تحقیق پس از انجام مطالعات و استخراج عوامل احصاشده از ادبیات نظری، مطالعات اکتشافی، تجربیات کشور، بررسی چارچوب بومی اسلامی ـ ایرانی و مصاحبه با خبرگان، ابعاد، عوامل، متغیرها و شاخص های مؤثر در منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و .. جمهوری اسلامی ایران در جنگ اوکراین طی یک الگوی پیشنهادی تحقیق شناسایی و معرفی شدند که طی شش مرحلۀ «پالایش، تلفیق، تعدیل و غربالگری و در نهایت توسعه جامع نمونه آماری» و به وسیله تحلیل معادلات ساختاری در سه بعد حوزه اقتصادی، حوزه سیاسی و حوزه دیپلماسی رسانه ای وحوزه سازمان های عمل کننده، الگوی تحقیق معرفی شد. 3- طبق نتایج مدل تحقیق بر روی حوزه دیپلماسی رسانه ای ، مشخص شد:1-اثر حوزه دیپلماسی رسانه ای در کشور می تواند معادلات سیاسی، امنیت ملی و جایگاه منطقه ای نقش به سزایی داشته باشد.2- با تأثیرگذاری مثبت بر افکار عمومی توان آن را دارد که واقعیت رخدادهای منطقه ای ومنافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و ...ایران در زمینه جذب سرمایه های خارجی، انتقال تکنولوژی، صدور خدمات، گسترش تجارت خارجی و داخلی و برقراری روابط پایدارو تقویت خودکفایی در زمینه های فنی و دفاعی با سایر کشورها را تبیین نماید.3-در جهت انتقال پیام وهدایت افکار عمومی و مدیریت فرهنگ عمومی در جنگ رسانه ای و در مسیر غایتها و آرمانهای اسلام، انقلاب و نظام اسلامی گام مهم و اثرگذار بردارد.4- نسبت به موضع گیری سیاست خارجه ایران به بی‌طرفی و نقش میانجیگیری فعال در صحنه جنگ اوکراین و روسیه در حوزه بین الملل تبلیغات و اطلاع رسانی نماید. 4- طبق نتایج مدل تحقیق، مشخص شده است اثر حوزه اقتصادی که دربرگیرنده سه عامل اصلی معیارهای دیپلماسی اقتصادی درتوسعه صادرات و واردات، کارکرد اقتصادی در گسترش سرمایه گذاری مستقیم خارجی،روابط اقتصادی ایران با بازارهاي جهانی و مناسبات اقتصاد سیاسی بین المللی،اثر حوزه سیاست خارجی که دربرگیرنده پنج عامل اصلی مقابله با هژموني گرايي امريكا در سطح جهاني ومنطقه،نقش کشور میانجیگر برای ایجاد صلح و آتش بس جنگ اوکراین،پیشبرد برنامه های هسته ای،گسترش راهبردهای توسعه ارتباطات و توسعه بسترهای ارتباطی در فضای بین الملل،دیپلماسی رسانه ای،ائتلاف استراتژیک، همکاری با کشور هدف و در نهایت اثر حوزه سازمان های عمل کننده که دربرگیرنده چهار عامل اصلی ائتلاف استراتژیک، همکاری با کشور هدف، توجه به ژئوپلیتیک بی همتای ایران وتقويـت هژموني و بازیگر فعال در عرصه منطقه و جهان،ارتباط شایسته با سازمان ها و نهادهاي بین المللی اقتصادي،تقویت خودکفایی در زمینه های فنی و دفاعی است، به میزان معنی داری تخمین زده شده و طبق قانون معنی داری مشخص شده است. حوزه سیاست خارجی، حوزه اقتصادی و سازمان های عمل کننده نقش اساسی در منافع ملی ایران در جنگ اوکراین دارند.از آنجا که ضرایب به صورت استانداردشده ارائه شده اند، قابلیت مقایسه با یکدیگر را دارند. از این رو مشخص می شود حوزه سیاست خارجی رتبه اول، دیپلماسی رسانه ای رتبه دوم،سازمان های عمل کننده از نظر خبرگان رتبه سوم و حوزه اقتصادی رتبه چهارم را بین سه دسته متغیرهای اثرگذار بر دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در راستای منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و ...ایران در جنگ اوکراین در قالب سه دسته دارند. پیشنهادات کاربردی: در این مقاله پژوهشی با بررسی شرایط حاکم بر اوضاع جنگ اوکراین، پیشنهاداتی کاربردی برای استفاده ایران از فرصت های این جنگ به شرح زیر داده می شود: 1- ایران به عنوان بازیگر فعال در عرصه منطقه و جهان می تواند نقش کشور میانجیگر برای ایجاد صلح و آتش بس جنگ اوکراین در سازمان ملل و دولت های درگیر جنگ اقدام نماید و نسبت به امتیازگیری از غرب در برجام جهت افزایش صادرات نفت به منظور کنترل نوسانات قیمتی حاصل از تحریم روسیه بر بازار انرژی، تسریع در اتمام کریدور شمال-جنوب به منظور افزایش درآمد ناشی از صادرات کالاهای روسیه از این مسیر و … اقدام نماید. 2- این جنگ فرصتی فراهم ساخته است تا ایران با بـا پشـتوانه جديـدامنيتي كه به سبب عضويت در سازمان همكاري شانگهاي كسـب كـرده، بـه تقويـت هژموني خود درغرب آسیا همزمان با تضعيف هژموني امريكا در ايـن منطقـه اقـدام كند.بر این اساس ایران می تواند باجذب دانشمندان اوکراینی که در حوزه علوم هسته ای، موشکی، فضایی، صنعت هوانوردی، رادار و کشتی سازی افرادی زبده هستند، در پیشبرد برنامه های خود بیشترین استفاده را کند 3- ایران می بایداز توان فرصتهای صادراتی به روسیه شامل برخی محصولات پتروشیمی، خشکبار، محصولات صنایع غذایی، آبزیان، محصولات لبنی، کفش و چرم، نساجی، مصالح ساختمانی، تجهیزات الکترونیک، دارو، تجهیزات پزشکی، قطعات یدکی اتومبیل و خدمات تجارت الکترونیک را در صورتی که این کالاها وارد سبد صادراتی ایران شود، در روسیه بفروش برساند.در مقابل می توانند ازاﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮔﻨﺪم، ﺟﻮ و ﺗﺨﻢ آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ روﻏﻦﻧﺒﺎﺗﯽ و چوب در ﮔﺮوه ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود برای کشور خریداری به عمل آورد. 4-امروزه پیشتازي چین در اقتصاد جهانی، خروج آمریکا از افغانستان ،سرمایه گذاري قابل توجه چین در کشورهاي متحد آمریکا همچون کشورهاي عربی و اسرائیل و ابراز عدم رضایت علنی آمریکا از این همکاريها و البته اقدامات اخیر روسیه در اوکراین، همگی نشانه هاي این واقعیت است که مناسبات حاکم بر روابط بین الملل که از زمان جنگ جهانی دوم بر محور آمریکا نظم یافته بود، در حال تغییر است .فارغ از دلایل شکل گیري این تغییرات و چشم اندازهاي بلندمدت اقتصاد جهانی و توازن نهایی کشورها در نظم جدید، یک ویژگی در خصوص فرآیند در حال گذار روابط بین الملل از هم اکنون مشخص است؛ اقتصاد در سطح جهانی در حال ژئوپلوتیکی شدن است؛ به این معنا که سیاست و روابط سیاسی نسبت به منافع اقتصادي در اولویت خواهند بود و این ملاحظات سیاسی خواهند بود که حرف آخر را در اقتصاد میزنند. بنابراین، آرامشی که بر بخش اعظم اقتصاد جهانی طی دهه هاي اخیر بر محوریت آمریکا شکل گرفته بود در حال اضمحلال است و دولتها و فعالان اقتصادي بخش خصوص باید خود را براي تحولات پیشرو آماده نمایند. بنابراین، در این راستاکنشگري نظام تصمیم گیري کشور در راستاي استفاده از فرصتهاي احتمالی همچون خلاء بوجود آمده در بازار روسیه و استفاده از فرصت موجود براي بستن پرونده هسته اي کشور قبل از آنکه این بحران فروکش کند. 5-در کنار اتخاذ تدابیر مبتنی بر نظرات علمی و کارشناسی و برنامه ریزي هدفمند براي مواجه با تهدیدهاي احتمالی همچون افزایش قیمتهاي جهانی کالاهاي اساسی خوراکی، میتواند کلید عبور موفق ایران از این بحران جهانی تلقی شود. به علاوه چه در کوتاه مدت و چه در میان مدت دولت نقش کلیدي براي فراهم نمودن زیرساختهاي مورد نیاز بخش خصوصی در راستاي توسعه صادرات به روسیه برعهده دارد، از جمله:در کوتاه مدت اقداماتی از قبیل رفع موانع سیاسی در مسیرهاي ترانزیتی ایران و روسیه، همچون مسیر زمینی ترکمنستان و مسیر قزاقستان، در کنار اقدامات تسهیل گرایانه در راستاي بهبود وضعیت حمل و نقل در دریاي خزر و بندر آستارا جزء پیش نیازهاي استفاده از فرصتهاي تجاري در روسیه بشمار میرود. همچنین باید توجه داشت که بواسطه شرایط تحریمی روسیه، وضعیت قدرت چانه زنی ایران در عرصه منطقه اوراسیا بهبود یافته است. از این منظر این شرایط میتواند فرصت مناسبی براي بهبود جایگاه ایران در کریدورهاي تجاري منطقه اوراسیا و همچنین در سازمانهاي منطقه اي مانند بانک توسعه آسیا فراهم نماید . به علاوه، حداقل در کوتاه مدت دسترسی به نظام بانکی بین المللی همچنان یکی از موانع پیشروي اقتصاد ایران به حساب می آید، لذا با توجه به شرایطی تحریمی که روسیه در حال حاضر با آن روبه رو است، فضاي مساعدتري براي ایجاد صندوق تهاتر کالا بر مبناي روبل - ریال میان ایران و روسیه وجود دارد. در نتیجه پیگیري و ایجاد هرچه سریعتر یک سازوکار عملیاتی و قابل دسترس تهاتر کالا میان ایران و روسیه میتواند قدم مناسبی براي توسعه صادرات ایران به بازار روسیه در نظرگرفته شود. 6- باید توجه داشت که در بازه زمانی میان مدت سرمایه گذاري در زیرساختهاي حمل و نقل و لجستیکی در حوزه ریلی و زمینی یک از الزامات اولیه توسعه صادرات به منطقه اوراسیا و روسیه به حساب می آید.به عنوان نمونه عدم اتصال یکپارچه خط ریلی جنوب به شمال ایران به عنوان بخشی از کریدور بین المللی شمال-جنوب یکی از مهمترین خلاءهاي موجود در راستاي نقش آفرینی تجاري ایران در منطقه بشمار میرود. سرمایه گذاري در زیرساختهاي حمل و نقل کشور با اولویت دهی به دو پروژه جهانی ابتکار کمربند راه چین و کریدور بین المللی شمال-جنوب نه تنها یکی از راهکارهاي افزایش درآمدهاي ارزي و تسهیل تجارت در کشور بشمار میرود، بلکه به عنوان یکی از کانالهاي تقویت موقعیت استراتژیک و ژئوپولتیک ایران در منطقه حائز اهمیت است. در این راستا باید توجه داشت اقدامات اصلاحی از قبیل ایجاد مدیریت واحد بر گذرگاههاي مرزي و اجرایی کردن کریدور سبز گمرکی میتواند راهگشایی هاي موثري در جهت افزایش صادرات ایران ایجاد نماید. 7- در این میان دیپلماسي اقتصادي ایران نیازمند چهار پیش شرط، چهار اقدام در سطح ملي و شش اقدام در سطح بین المللی براي کامیابي است. چهار پیش شرط شامل شناخت دقیق وضعیت موجود، اجماع نظر میان نخبگان، شناخت قواعد بازي و اعتقاد و التزام به عمل و نه شعار در سطح ملي و بین المللی است. چهار اقدام در سطح ملي شامل بازتعریف دیپلماسي، بازتعریف وظایف دستگاه دیپلماسي و دیپلمات ها، ایجاد هماهنگي میان دستگاه های سیاسي و اقتصادي و فضاسازي براي حضور بخش خصوصي و اعتقاد به آن در عرصه فعالیت های اقتصادي و شش اقدام در سطح بین المللی شامل اتخاذ استراتژی های مناسب، توجه به ژئوپلیتیک بی همتای ایران، ارتباط شایسته با سازمان ها و نهادهاي بین المللی اقتصادي، شناخت بازارهاي هدف و برنامه ریزی براي فتح آن و استفاده از بسترهای موجود در کشورهای همپیمانی چون روسیه است تا برآیند آن تغییر جایگاه ایران در نظام بین المللی به ویژه اقتصاد بین الملل باشد. ایران ظرفیت های متعدد برای صادرات دارد و دیپلماسی اقتصادی باید بار اصلی آن را به دوش بکشد.بازار کشورهای همسایه به خصوص روسیه،چین وکشورهای اوراسیا می تواند با قراردادهای جامع اقتصادی روی کالاهای ایرانی باکیفیت باز شود. پیشنهادهای رسانه ای: دیپلماسی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران که در رأس آن شبکه های برون مرزی صداوسیما می باشد با تأثیرگذاری مثبت بر افکار عمومی می بایست واقعیت رخدادهای منطقه ای را بازتاب و منافع ملی سیاسی و عرصه های آن، دفاعی نظامی، اقتصادی، منطقه ای و ... ایران را تبیین نماید. بنابراین،دیپلماسی رسانه اي می بایست وظایف و فرایند هابه شرح زیر راکاملاً هماهنگ با سیاست خارجی، دیپلماسی، منافع ملی ایران و امنیت ملی اقدام نمایند: 1- ساخت برنامه های تلویزیونی و رادیویی با محوریت ابعاد و گستره توجه به ژئوپلیتیک بی همتای ایران وتقويـت هژموني و بازیگر فعال در عرصه منطقه و جهان ارتباط شایسته با سازمان ها و نهادهاي بین المللی اقتصادي صورت پذیرد. 2- استفاده از نظرات کارشناسان برجسته حقوق بین الملل، در ساخت برنامه های مرتبط با موضوع راههای توسعه صادرات و واردات، کارکرد اقتصادی در گسترش سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تقویت خودکفایی در زمینه های فنی و دفاعی اقدام پذیرد. 4- ساخت برنامه هایی تلویزیونی و رادیویی برای پخش در شبکه ها و رسانه های برون مرزی صداوسیما مانند: پرس تی وی و رادیو روسی با محوریت آگاهسازی افکار عمومی از اقدامات گسترش راهبردهای توسعه ارتباطات و توسعه بسترهای ارتباطی در فضای بین الملل جنگ اوکراین صورت پذیرد. 5-رسانه ملی برون مرزی صداوسیما می بایست تلاش نماید بعد اخراج سفیر ایران از اوکراین نسبت به موضع گیری سیاست خارجه ایران به بی‌طرفی و نقش میانجیگیری فعال در صحنه بین الملل تبلیغات و اطلاع رسانی نماید وهمچنین تلاش نماید جهت اطلاع رسانی ابعاد دیپلماسی حمایتی ایران برای کمک به مردم جنگ‌زده اوکراین در حوزه های غذایی و دارویی و ...اقدام نماید. در خصوص موضع جمهوری اسلامی ایران در زمینه برگزاری همه پرسی در مناطق لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپروژیا در اوکراین و الحاق این مناطق به روسیه تاکید نمایند که ایران همچون همیشه و بر مبنای مواضع اصولی خود، بر ضرورت رعایت کامل اصل تمامیت سرزمینی کشورها به عنوان یک قاعده بنیادین حقوق بین الملل و احترام به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد تاکید نمایند. واز هرگونه اقدام تحریک آمیز که می تواند مسیر رسیدن به صلح و ثبات و آرامش را بهم بزند، پرهیز نمایند. 6- دیپلماسی رسانه ای فعال ایران باتبیین مواضع جمهوری ایران درباره جنگ اوکراین و روسیه میتواند به تصویرسازی واقعی و مثبت از آن در افکار عمومی بین المللی و مشخصاً منطقه ای و هژمونی ایران، کمک شایانی کند. 7- رسانه ملی برون مرزی صداوسیما می بایست تلاش نماید نسبت به انعکاس اخبار لحظه به لحظه ی اخبار جنگ اوکراین و روسیه با استفاده از خبرنگاران حاضر در صفوف نبرد اقدام نمایند. 8-رسانه ملی برون مرزی صداوسیما می بایست تلاش نماید نسبت به افشای حمایتهای نهان و آشکار تسلیحاتی، سیاسی و امنیتی امریکا و متحدانش در جنگ اوکراین و روسیه اقدام نمایند. 9-رسانه ملی برون مرزی صداوسیما می بایست تلاش نماید نسبت به انعکاس آمار و گزارشهای سازمانهای بین المللی درباره ی کشتار مردم جنگ اوکراین و روسیه اقدام نمایند. 10-رسانه ملی برون مرزی صداوسیما می بایست تلاش نماید نسبت به ارائه تحلیل های کارشناسان و حقوقدانان برای تبیین ابعاد فرصتهای اقتصادی درجنگ اوکراین و روسیه اقدام نمایند. منابع: -تهامی، سیدمجتبی؛(1384). امنیت ملی، تهران، انتشارات آجا، چاپ اول. -رحمانی، منصور؛(1370). جزوه‌ی درس تجزیه و تحلیل سیاست خارجی، تهران، دانشکده‌ی وزارت امورخارجه. -فرهودی زرنق، رامین،(1400). فرصت های ایران از جنگ روسیه علیه اوکراین،اندیشکده ترند. -فلاحی، احسان و اسداله عامری. (1395). «ریشه های بحران اوکراین و تأثیر آن بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، دوره 6، ش 22. -کوزنتسوف و الکساندروف؛(1361). دو پیمان ناتو و ورشو، ترجمه‌ی منوچهر زمان و پرویز هوشتکی، تهران، انتشارات ابوریحان، چاپ اول. -گری، کالین؛(1378). سلاح جنگ افروز نیست، ترجمه‌ی احمد علیخانی، تهران، دانشکده‌ی فرماندهی سپاه پاسداران، چاپ اول. -نسرین دخت، نصرت. (1385). «تغییرات سیاسی یا انقلاب، مورد اوکراین». رویدادها و تحلیلها. شماره 263. -نونژاد، محمد،کریمی،مرتضی.(1400). تقابل روسیه و آمریکا در اوکراین ،فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، سال یازدهم، شماره 41، بهار. -الرشید، هارون (1385). دیپلماسی اقتصادی، ترجمه مهدی عباسی، فصلنامه فرهنگ اندیشه، س 5 ،ش19 ،پاییز. منابع انگلیسی:- Mearsheimer, John. (2018). The Tragedy of Great Power Politics. New York: Norton.
- Mearsheimer, John. (2018). The Tragedy of Great Power Politics. New York: Norton.
- Van Evera, Stephen. (2017). Causes of War: Power and the Roots of Conflict. Ithaca NY: Cornell University Press.
- Glaser, Charles. (2019). “Realists as Optimists: Cooperation as Self- Help”. Security Studies. 5(1).
- Waltz, Kenneth. (1989). The Origins of War in Neorealist Theory. New York: Cambridge University Press.
- Waltz, Kenneth. (1979). Theory of International Politics. New York: Random House.
- Labs, Eric J. (2015). “Beyond Victory: Offensive Realism and the Expansion of War Aims”. Security Studies. 6(4). -Walker, Edward W. (2015), “Between East and West: NATO Enlargement and the Geopolitics of the Ukraine Crisis”, Available at: http://www.e-ir.info/wpcontent/uploads/2015/03/Ukraine-and-Russia-E-IR.pdf, (Accessed on: 2/9/2015).
کارآفرینان آینده
مطالب بیشتر
نظرسنجی
وزیرکار دولت چهاردهم ازنظرشما چه ویژگی شاخصی باید داشته باشد؟
آگهی استخدام
مطالب بیشتر
ارسال نظرات